TurystykaDostępna.pl

Turystyka dla osób z niepełnosprawnościami: historia wykluczenia i drogi do równości

Turystyka przez długi czas była przestrzenią zdominowaną przez osoby pełnosprawne. W przeszłości osoby z niepełnosprawnościami były często wykluczane z wielu aspektów podróży – zarówno z braku odpowiednich udogodnień, jak i z niechęci społecznej. Infrastruktura turystyczna, hotele, środki transportu czy atrakcje turystyczne nie były dostosowane do ich potrzeb, co skutkowało ograniczonym dostępem do podróży i poznawania świata. O wykluczeniu i drogach do równości można by napisać książkę, ale postaram się kilka wątków tutaj przytoczyć.

Osoby z niepełnosprawnościami nie były widoczne, niepełnosprawność była postrzegana jako „kara za grzechy” lub nieszczęście w rodzinie. Często, w przypadku głębszej niepełnosprawności, te osoby wręcz ubezwłasnowolniano mentalnie i w końcu prawnie. Żyjąc w takiej rzeczywistości trudno było się wykształcić, znaleźć pracę i zacząć podróżować (zwykle trzeba mieć środki na podróże, dlatego o tym wspominam). Nie powinno więc dziwić, że pierwszymi zorganizowanymi wycieczkami i turystyką osób z niepełnosprawnościami zajął się „Kościół” (pielgrzymki do miejsc świętych) oraz PTTK, a były to organizacje społeczne, które wspierały swoich „członków/członkinie” bez względu na status społeczny i ekonomiczny. Więcej o podejściu do niepełnosprawności, czyli o modelu medycznym i społecznym napiszę innym razem, dziś więcej o organizacji turystyki w Polsce.

„PTTK w statucie prowadzi działalność turystyczno-krajoznawczą w środowisku osób z niepełnosprawnościami od początku swego powstania, tj. od pierwszej połowy lat 50. XX w. Początków tej działalności można się dopatrywać w powstawaniu kół PTTK przy jednostkach organizacyjnych Polskiego Związku Głuchych. I tak, w 1954 r. powstało koło PTTK w Przemyślu, kolejne w 1955 r. w Krakowie, w 1956 r. w Rzeszowie, a w 1958 r. w Gdańsku. Poszerzeniem kontaktów Towarzystwa ze środowiskiem osób niepełnosprawnych było podpisane w 1968 r. porozumienie pomiędzy Zarządem Głównym PTTK a Zarządem Głównym Zjednoczonego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów. Kolejna organizacja, z którą PTTK podpisało porozumienie, to Polski Związek Niewidomych. Z czasem w środowisku osób z dysfunkcją słuchu powstawały nowe koła, co doprowadziło do zawarcia umowy o współpracy pomiędzy ZG PTTK i Polskim Związkiem Głuchych w dniu 5 lutego 1971 r., a 18 marca 1980 r. PTTK zawarło porozumienie z Towarzystwem Walki z Kalectwem. W związku z rozwijającym się zainteresowaniem turystyką i krajoznawstwem w tych środowiskach ZG PTTK powołał w listopadzie 1982 r. Radę ds. Turystyki Osób Niepełnosprawnych” (Bieńczyk, 2015, s. 157).

Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci sytuacja zaczęła się zmieniać. Ruch na rzecz praw osób z niepełnosprawnościami zyskał na sile, a organizacje międzynarodowe, krajowe, rządy i sektory prywatne zaczęły dostrzegać potrzebę i konieczność wprowadzenia zmian. Wiele krajów wdrożyło regulacje prawne, do których zobowiązuje na przykład Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (z niepełnosprawnościami), która stanowi podstawę do walki o pełną inkluzję i dostępność. O obowiązujących przepisach w tym obszarze przeczytasz więcej w tym artykule. 

W odpowiedzi na te zmiany, branża turystyczna zaczęła inwestować w infrastrukturę dostosowaną do potrzeb osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności – od przystosowanych hoteli i transportu po dostępne usługi, które umożliwiają pełne uczestnictwo w turystyce. Należy pamiętać, że dostępność to nie tylko budynki, ale również świadomość społeczna, pozytywne nastawienie i zmiana mentalności w zakresie postrzegania osób z niepełnosprawnościami jako pełnoprawnych turystów.

Kto w Polsce przyczynia się  do udostępniania turystyki? Przykłady działań:

• PTTK – Portal Turystyka dla wszystkich (PTTK) – można znaleźć w nim miejsca i obiekty dostosowane do potrzeb osób poruszających się przy pomocy wózka, protezy, kulach a także dla osób niewidomych.W siedzibie Zarządu Głównego PTTK w Warszawie 22 grudnia 2018 r. wręczono nagrody najlepszym oddziałom PTTK w roku 2018 działającym na rzecz osób niepełnosprawnych, wśród nich znalazły się:

  Oddział PTTK „Ziemi Tarnowskiej” w Tarnowie – 3 miejsce ex aequo z Oddziałem PTTK w Mysłowicach. Oddziały te ukazują osobom z różnym stopniem i rodzajem niepełnosprawności możliwości uprawiania turystyki, piękno otaczającej przyrody, uczestnictwa w swoistych terenowych lekcjach historyczno-patriotycznych. Pokazują jak w sposób ciekawy spędzić czas, poznać otaczający świat i interesujących ludzi. Niestety trudno znaleźć informację o konkretnej ofercie, ale próbujcie bezpośrednio w oddziałach PTTK

• Stowarzyszenia i fundacje np.: Pogranicze bez barier, Szerpowie nadziei, Łączą nas góry, Fundacja Sprawne wspinanie, Ogólnopolska Sieć turystyki wytchnieniowej – wycieczki górskie, spływy kajakowe i wydarzenia dla osób z różnymi niepełnosprawnościami.
• PFRON – Turystyka wytchnieniowa dla osób z niepełnosprawnością i ich najbliższych (finansowanie programów).
• Ministerstwo Sportu i Turystyki (i pod innymi nazwami) – badania pt. „Aktywność turystyczna osób niepełnosprawnych”. Promowanie rozwoju turystyki społecznej jest jednym z zadań realizowanych przez MSiT w ramach Programu Rozwoju Turystyki do 2020 roku. Dofinansowanie zadań.
• Same osoby z niepełnosprawnościami – samorzecznictwo, pisanie książek i artykułów naukowych, udział w sporcie i turystyce.

Organizacje Europejskie:

• ENAT – European Network for Accessible Tourism. ENAT pracuje nad poprawą dostępności w sektorze turystycznym poprzez konsolidację istniejącej wiedzy w zakresie uniwersalnego projektowania środowisk, produktów i usług oraz umożliwienie wszystkim podmiotom wykorzystania tej wiedzy poprzez współpracę.